Cyllideb y cyngor 2023-24: Beth mae'n ei olygu i gyllid ac adnoddau

Mae cynigion cyllideb 2023-24 wedi’u cymeradwyo gan Gabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i sicrhau y gall yr awdurdod lleol barhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol a chwrdd â rhai o’r heriau anoddaf y mae wedi’u hwynebu erioed.

Creda’r Cynghorydd Hywel Williams, yr Aelod Cabinet dros Adnoddau, er ei bod yn cynrychioli’r gyllideb galetaf y mae wedi gweithio arni erioed, mae hefyd yn blaenoriaethu lles pobl ac yn adlewyrchu realiti’r sefyllfa unigryw sy’n wynebu’r Deyrnas Unedig ar hyn o bryd.

Dywedodd: “Mae’r gyllideb hon wedi’i gosod yn erbyn cefndir o gynnydd enfawr yn y galw am wasanaethau hanfodol y cyngor, angen anochel i wneud arbedion o £2.6m, cynnydd enfawr o 10 y cant mewn chwyddiant, anawsterau cynyddol wrth ddod o hyd i ddeunyddiau ac adnoddau gan gynnwys staff, ac effaith barhaus yr argyfwng costau byw arnom ni i gyd.

“Nid yw’r cyngor yn imiwn i hyn, ac er bod deiliaid tai wedi bod yn bryderus iawn am faterion dybryd fel cynnydd mewn biliau bwyd ac ynni neu sut y gallant fforddio gwresogi eu cartrefi, mae’r un problemau wedi effeithio arnom ni ond o ran pethau fel ein canolfannau dydd i oedolion, ein cartrefi i blant sy'n derbyn gofal, ein cyfleusterau gofal preswyl a mwy.

“Pan ystyriwch ein bod eisoes wedi gwneud iawn am ddiffyg o £72m ers 2010-11, mae gosod cyllideb gwbl gytbwys sy’n ein galluogi i gwrdd â’r costau uwch hyn tra hefyd yn parhau i ddarparu gwasanaethau pwysig wedi bod yn wirioneddol heriol.

“Yr hyn rydym wedi’i wneud yw mireinio’r gyllideb hon, gan wneud yn siŵr ei bod mor deg â phosibl i’r trethdalwr tra hefyd yn parhau i fod yn realistig ac yn addas i’r diben, gan ganolbwyntio ar gynnal iechyd, diogelwch a lles parhaus y bobl rydym yn eu gwasanaethu.”

Er mwyn helpu tywys eu penderfyniadau, datblygodd y Cabinet set o egwyddorion yn amlinellu eu nodau sydd wedi bod yn sail i’r gyllideb – i amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed mewn cymunedau lleol, i ganolbwyntio ar gadw ac amddiffyn gwasanaethau drwy gyfyngu ar dwf ar gyfer y flwyddyn ariannol i ddod, i adolygu’r holl gyllidebau a nodi arbedion, blaenoriaethu gostyngiadau yn erbyn swyddogaethau swyddfa gefn, rhagweld pwysau cyllidebol yn y dyfodol, ac ystyried a all ysgolion gyfrannu at yr arbedion cyffredinol ar ôl cael eu hamddiffyn rhag toriadau am fwy na degawd.

Dywedodd y Cynghorydd Williams: “Yn ogystal â rhoi’r egwyddorion hyn ar waith, rydym wedi dysgu o arfer gorau mewn awdurdodau lleol eraill, wedi lobïo am a chael setliad teg gan Lywodraeth Cymru, ac wedi mynd â’r cynigion drwy gyfarfodydd lluosog y Panel Ymchwil a Gwerthuso’r Gyllideb Hollbleidiol, proses y pwyllgor craffu, y Bwrdd Rheoli Corfforaethol, ymgynghoriad cyhoeddus eang a mwy.

“Mae hyn oll wedi arwain at gyllideb refeniw gros o £485m, cyllideb net o £342m a rhaglen buddsoddi cyfalaf o £69m.

“Ar 4.9 y cant, rydym wedi cadw’r dreth gyngor mor isel â phosibl, gan ei lleihau o’r 6 y cant a awgrymwyd yn flaenorol er mwyn ariannu pwysau ychwanegol ar y gyllideb a thalu am ddiffyg cyllid o £8m. Mae hyn yn cyfateb i £1.50 ychwanegol yr wythnos ar gyfer eiddo Band D cyffredin.

“Rydym hefyd wedi gallu osgoi toriadau arfaethedig ar gyfer trafnidiaeth o’r cartref i’r coleg, gorfodaeth tipio anghyfreithlon a Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub wrth fuddsoddi arian fel £1.8m ar gyfer uwchraddio mannau chwarae i blant, £1.75m ar grantiau i ddarparu cyfleusterau i’r anabl yng nghartrefi pobl, £1m ar adnewyddu priffyrdd lleol a llawer mwy.

“Mae hon yn gyllideb sy’n blaenoriaethu lles, ac edrychaf ymlaen at ei gweld yn mynd gerbron y Cyngor llawn ddydd Mercher 1 Mawrth am benderfyniad terfynol.”

Anerchodd y Cynghorydd Williams hefyd ddau o'r cwestiynau mwyaf cyffredin ynghylch gosod cyllideb y cyngor.

Dywedodd: “Gofynnir i ni’n aml pam nad ydym yn defnyddio arian wrth gefn y cyngor wrth wynebu gorfod gwneud toriadau, ond mae’r cliw yn yr enw mewn gwirionedd – mae’n arian sydd eisoes wedi’i neilltuo at ddibenion penodol, ac sy’n destun archwiliad rheolaidd i sicrhau ei fod yn cael ei gynnal ar y lefel gywir.

“Yn yr un modd, tra bod rhai wedi awgrymu bod y cyngor yn ennill refeniw ychwanegol drwy godi treth gyngor ar ddatblygiadau tai newydd, nid yw hyn yn wir – cyn rhoi eu dyraniadau cyllid i gynghorau ar gyfer y flwyddyn, mae Llywodraeth Cymru yn gyntaf yn didynnu swm y dreth gyngor y mae disgwyl i bob ardal ei godi.”